Μνημεία

Το διατείχισμα της Κασσάνδρειας βρίσκεται στο βόρειο όριο του οικισμού της Νέας Ποτίδαιας και εκτείνεται σε μήκος περίπου 1200μ. από τον Τορωναίο κόλπο ανατολικά μέχρι τον Θερμαϊκό στα δυτικά. Στο χώρο αυτό οι μελετητές τοποθετούν την ύπαρξη της αρχαίας Ποτίδαιας, της μετέπειτα ελληνιστικής Κασσάνδρειας και τέλος το βυζαντινό «πολίχνιον ή κάστρον της Κασσανδρείας».

Η μαρτυρία του Ζώσιμου για την άκαρπη πολιορκία της Κασσάνδρειας από τους Γότθους μέσα στον 3ο αιώνα, συνηγορεί έμμεσα για την ύπαρξη οχύρωσης, που προστάτευε την πόλη, ίσως το διατείχισμα που συναντούμε και σήμερα κατά μήκος της διώρυγας της Νέας Ποτίδαιας και για το οποίο σύμφωνα με νεότερους μελετητές προτείνεται η χρονολόγησή του στα υστερορωμαϊκά χρόνια.

Όπως αναφέρει ο ιστορικός Προκόπιος, ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός επισκεύασε το διατείχισμα αυτό τον 6ο αιώνα, στο πλαίσιο ενός ευρύτερου προγράμματος προστασίας στρατηγικών περιοχών της αυτοκρατορίας από εχθρικές επιδρομές.

Στις αρχές του 15ου αιώνα ο δεσπότης της Θεσσαλονίκης, Ιωάννης Ζ’ Παλαιολόγος προχώρησε στη συντήρηση και επισκευή του διατειχίσματος, ενισχύοντάς το αμυντικά με τη διάνοιξη μιας τάφρου κατά μήκος του, εργασίες που περιγράφονται διεξοδικά σε χρυσόβουλλο που εξέδωσε το 1407 και σήμερα βρίσκεται στη βιβλιοθήκη της Ι.Μ. Ξηροποτάμου. Λίγο αργότερα, στον ίδιο αιώνα, οι Βενετοί επισκεύασαν για άλλη μία φορά το τείχος, όπως προκύπτει από έγγραφα των αποφάσεων της Βενετικής Γερουσίας.

Στην Επανάσταση του 1821 λειτούργησε ως γραμμή άμυνας των εξεγερμένων Χαλκιδικιωτών με αρχηγό τον Εμμανουήλ Παππά.

Προορισμός του διατειχίσματος ήταν να κλείνει τη στενή είσοδο της χερσονήσου της Κασσάνδρας, ώστε να προστατεύεται ο παραγωγικός της χώρος από εχθρικές επιδρομές. Σήμερα το ανώτερο σωζόμενο ύψος του διατειχίσματος φτάνει τα 8μ. και το πάχος του κυμαίνεται μεταξύ 1,50 και 3μ. Στο μέσο του ανοιγόταν πύλη, πάνω από την οποία υψωνόταν ισχυρός πύργος. Ανά διαστήματα ενισχυόταν με πύργους, απ’ τους οποίους διασώζονται σήμερα 17. Ένας ακόμη πύργος εντοπίζεται στα νότια του διατειχίσματος, προς την πλευρά του Θερμαϊκού κόλπου, ο οποίος αποτελεί την ακμή ενός οχυρωματικού περιβόλου, που προστέθηκε μεταγενέστερα.

Η διάνοιξη της διώρυγας κατά μήκος της βόρειας πλευράς του (1935-37) και η άνοδος της στάθμης της θάλασσας είχαν σαν αποτέλεσμα τη βύθιση των ακραίων πύργων του διατειχίσματος.

Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Χαλκιδικής και Αγίου Όρους, αρμόδια για την προστασία του μνημείου, εκτέλεσε κατά το παρελθόν εργασίες σωστικού χαρακτήρα, όπως ανασκαφές, εργασίες στερέωσης, συντήρησης και αποκατάστασης, καθώς και διαμόρφωσης του περιβάλλοντος χώρου. Κατά τη διάρκεια των εργασιών αυτών αποκαλύφθηκαν τμήματα του διατειχίσματος που δεν ήταν ορατά και έτσι εμφανίστηκαν ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες, όπως η ύπαρξη θυραίου ανοίγματος σε κάποιους πύργους ή η μετασκευή ενός πύργου σε λουτρό κατά τα μεσοβυζαντινά χρόνια. Μία από τις σημαντικότερες εργασίες που εκτελέστηκαν, ήταν η μετακίνηση επτά μεγάλων όγκων αργολιθοδομής, οι οποίοι κατέπεσαν από την τοιχοποιία του πύργου, που ορθωνόταν πάνω από την κεντρική πύλη του διατειχίσματος.

Ο μεγάλος αριθμός κινητών ευρημάτων, όπως  κεραμική, νομίσματα, χάλκινα και σιδερένια αντικείμενα, τα οποία έχουν βρεθεί στο χώρο επιβεβαιώνουν τη μακραίωνη ιστορία του.

Το διατείχισμα της Κασσάνδρειας αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα μνημεία της Χαλκιδικής, που εντυπωσιάζει προβάλλοντας εν μέσω του πυκνοδομημένου οικισμού της Νέας Ποτίδαιας.

Μπιτζικόπουλος Δημήτρης

Βιβλιογραφία

Παζαράς  Θ., «Το διατείχισμα της Κασσάνδρειας», Πρακτικά  του Α’ Πανελληνίου Συμποσίου Ιστορίας & Αρχαιολογίας της Χαλκιδικής (Πολύγυρος 7-9 Δεκεμβρίου 1984), Θεσσαλονίκη 1987, 157-192

Τόσκα Λ.- Μπιτζικόπουλος Δ. – Καμενίδου Μ., «Ανασκαφικές έρευνες στο Διατείχισμα της Κασσάνδρειας. Προοπτική και προβληματισμοί», Η δεκάτη (περιοδική έκδοση της 10ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων) τ. 2 (2005-2006), Πολύγυρος 2006, 34-41