Μνημεία

Τα Μαριανά είναι μια περιοχή σε απόσταση περίπου 4χλμ. βόρεια από την Όλυνθο. Στα βυζαντινά χρόνια υπήρχε εκεί ένα χωριό με το ίδιο όνομα. Στα τέλη του 14ου αι. η περιοχή έγινε κτήμα της Αθωνικής Μονής Δοχειαρίου. Τότε (γύρω στο 1375) η Μονή έκτισε τον Πύργο για την υπεράσπιση των κτημάτων της.

Ο βυζαντινός πύργος των Μαριανών είναι ιστορικό διατηρητέο μνημείο, (απόφαση κήρυξης, ΥΑ ΥΠΠΕ/ΑΡΧ/Β1/Φ35/526/12/7-1-81 Φ.Ε.Κ. 65/Β/30-1-81) και βρίσκεται στα βόρεια του σημερινού οικισμού της Ολύνθου, στην κορυφή μικρού λόφου που κατοπτεύει τις γύρω καλλιεργημένες εκτάσεις και πάνω από τον επαρχιακό δρόμο.

Σήμερα ο πύργος σώζεται μισοερειπωμένος, αλλά σε αρκετό ακόμη ύψος, ώστε να είναι ένας από τους εντυπωσιακότερους της Χαλκιδικής. Διατηρούνται τρεις στάθμες και υπόγειο, με τετράγωνη σχεδόν κάτοψη, εξωτερικών διαστάσεων 8,7 Χ 7,2μ., με εσωτερικό ωφέλιμο χώρο 16 τ.μ. στο υπόγειο και 25 τ.μ. στην κύρια αίθουσα του ισογείου, που σώζονται ακέραιες. Τα ύψη των ορόφων εσωτερικά κυμαίνονται στα 3 – 3,8 μ. Το συνολικό σωζόμενο ύψος του πύργου στην κύρια όψη είναι 16μ.

Είναι καλοκτισμένος και ίσως ο πλέον αξιόλογος από τους πύργους της Χαλκιδικής. Στην τοιχοδομία του χρησιμοποιήθηκαν πολλά μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη από τον κοντινό ναό του Αγίου Νικολάου. Η άνοδος στους ορόφους του πύργου γινόταν με «κoχλία» ελικοειδή κτιστή εσωτερική σκάλα, της οποίας ένα τμήμα σώζεται ακόμη. Στη δυτική πλευρά του πύργου διατηρείται το κεραμοπλαστικό συντομογράφημα της λέξης «Δοχειαρίου». Αρχικά ήταν πενταόροφος, με υπόγειο και παρεκκλήσι στον τελευταίο όροφο, που καλύπτονταν με θόλο. Όλα τα ενδιάμεσα πατώματα ήταν ξύλινα (τώρα παντελώς κατεστραμμένα) και μόνο η οροφή του ισογείου είναι θολωτή, διατηρούμενη μέχρι τις μέρες μας σε αρκετά καλή κατάσταση.
Σήμερα ο τελευταίος όροφος έχει χαθεί εντελώς, ενώ ο δυτικός και νότιος τοίχος του κτηρίου σώζονται μέχρι το ύψος της οροφής του ισογείου. Καλύτερα διατηρείται η ανατολική πλευρά, που ήταν πάντα η κύρια και πιο εντυπωσιακή όψη, η ορατή από τον βασικό δρόμο προσπέλασης.

Η κατάσταση του πύργου συνεχώς επιδεινώνεται. Οι διατηρούμενοι τοίχοι, μισογκρεμισμένοι και ασκεπείς, εκτεθημένοι στις καιρικές συνθήκες και χωρίς ικανό δέσιμο μεταξύ παρουσιάζουν έντονες και επίφοβες ρηγματώσεις. Μέχρι λοιπόν την αποκατάσταση του κτηρίου δεν είναι δυνατή η επίσκεψη στο μνημείο.

Λίγο βορειότερα, σε απόσταση 150 μ. από τον πύργο, διακρίνονται τα ερείπια μεγάλης τρίκλιτης παλαιοχριστιανικής βασιλικής, της οποίας σώζεται σχεδόν ολόκληρη η κόγχη του Αγίου Βήματος ως και το τεταρτοσφαίριό της. Εντός της κόγχης του παλαιοχριστιανικού ναού βρίσκεται το εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου. Αξιοσημείωτο είναι ότι η κόγχη της βασιλικής διατηρεί μεσοβυζαντινή φάση τοιχοποιίας, γεγονός που δηλώνει ότι ο ναός λειτουργούσε μέχρι και τα μεσοβυζαντινά χρόνια. Το δυτικό τμήμα του ναού βρίσκεται κάτω από τον σημερινό επαρχιακό δρόμο και η πλήρης αποκάλυψή του θα έχει ως επακόλουθο την τροποποίηση της χάραξης του δρόμου. Πρόκειται για ένα πολύ αξιόλογο κτίσμα, του οποίου η ύπαρξη δεν μπορεί να δικαιολογηθεί ακόμη, γιατί ανάλογος οικισμός δεν έχει εντοπιστεί στην περιοχή. Στα νοτιοανατολικά του πύργου, σε απόσταση 120 μ., στην απέναντι πλευρά του δρόμου, διατηρείται ένας δίδυμος, «διόφθαλμος» βυζαντινός υδρόμυλος, που δεν έχει ερευνηθεί ανασκαφικά μέχρι σήμερα, ώστε ν’ αποκαλυφθούν πλήρως η μορφή και οι διαστάσεις του και αποτελεί μνημείο καθώς προστατεύεται με την ίδια κήρυξη που προστατεύεται και ο πύργος ΥΑ ΥΠΠΕ/ΑΡΧ/Β1/Φ35/526/12/7-1-81 Φ.Ε.Κ. 65/Β/30-1-81). Η ύπαρξη των νερόμυλων δείχνει ότι η περιοχή στα βυζαντινά και μεταβυζαντινά χρόνια συγκέντρωνε σημαντικές παραγωγικές δραστηριότητες, επιβεβαιώνοντας τον ρόλο του πύργου ως κέντρου προστασίας εκτεταμένων και οργανωμένων κτημάτων.

Η σημασία των αρχαίων κτηρίων που προαναφέρθηκαν είναι εξαιρετικά σημαντική για την περιοχή. Για την Βυζαντινή Όλυνθο ελάχιστα γνωρίζουμε από γραπτές πηγές και αρχαιολογικά ο χώρος δεν έχει ακόμη ερευνηθεί συστηματικά. Η ανασκαφή των κτισμάτων αυτών, όπως και του περιβάλλοντος χώρου του πύργου των Μαριανών, θα δώσουν τα πρώτα και σημαντικότερα ευρήματα, φωτίζοντας την ιστορία της Βυζαντινής Ολύνθου που αναμένεται να είναι τόσο εντυπωσιακή, όσο και η Αρχαία.

Κλεάνθης Δούκας

Βιβλιογραφία

Ιωακ. Αθ. Παπάγγελος, Χαλκιδική, σελ. 133-135, Μαλλιάρης – Παιδεία