- ΤΟΠΟΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ
- ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ
- ΓΝΩΡΙΣΤΕ ΤΙΣ ΑΠΟΙΚΙΕΣ
- ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ
Ο πύργος της Κρούνας βρίσκεται στην Ιερισσό, είναι τετραγωνικής κάτοψης, εξωτερικών διαστάσεων 8Χ8 μ. και περιβάλλεται από λιθολογημένο τειχόκαστρο. Η απόληξη των τοίχων έχει καταρρεύσει, το σημερινό ύψος κυμαίνεται από 11,5 έως 13,5 μέτρα περίπου. Πρόκειται για τον πύργο του μετοχίου που κατείχε στην περιοχή η αθωνική μονή Χελανδαρίου μέχρι και τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα, ο οποίος θα πρέπει να θεωρηθεί κτίσμα του 15ου αιώνα. Το 1821, με τα γεγονότα της Επανάστασης στη Χαλκιδική, ο πύργος πυρπολήθηκε και φαίνεται ότι δεν ξαναχρησιμοποιήθηκε.
Οι ανασκαφικές έρευνες (1996-1997 και 2000) έχουν αποδώσει αποσπασματικά στοιχεία για την κατοίκησή του, χωρίς να διατυπώνονται ακριβείς χρονολογικές εκτιμήσεις. Τα ευρήματα περιλαμβάνουν κυρίως αποθηκευτικά αγγεία του 16ου – 19ου αι. που τεκμηριώνουν τον αγροτικό χαρακτήρα του μετοχίου.
Ο πύργος της Κρούνας βρίσκεται στην Ιερισσό, είναι τετραγωνικής κάτοψης, εξωτερικών διαστάσεων 8Χ8 μ., το σημερινό ύψος κυμαίνεται από 11,5 έως 13,5 μέτρα περίπου και περιβάλλεται από λιθολογημένο τειχόκαστρο.
Πρόκειται για τον πύργο του μετοχίου που κατείχε στην περιοχή η αθωνική μονή Χελανδαρίου μέχρι και τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα, ο οποίος θα πρέπει να θεωρηθεί κτίσμα του 15ου αιώνα. Το κτήμα αυτό μαρτυρείται, μάλλον, από τη βυζαντινή περίοδο. Το όνομά του φαίνεται να σχετίζεται με την «Σκάλα της Κορώνης» η οποία αναφέρεται σε έγγραφο του 1320 και βρισκόταν στο προς βορρά γειτονικό λιμάνι «Κλεισούρι».
Σε οθωμανικό κατάστιχο του 1478, αναφέρεται ότι τo τσιφλίκι «Πύργος Κορόνα» βρισκόταν στην περιοχή της Ιερισσού και αποτελούνταν από ένα νοικοκυριό. Στους οθωμανικούς φορολογικούς καταλόγους του 1481, το μετόχι της Κρούνας, αναφέρεται ως ιδιοκτησία της αγιορειτικής μονής Χελανδαρίου.
Μετά το 1542 και μέχρι τον Ιούλιο του 1573, λόγοι μάλλον οικονομικής φύσεως ανάγκασαν τη Χελανδαρινή αδελφότητα να πουλήσει το μετόχι. Το 1572 το μετόχι της Κορούνας αποτελεί μέρος των περιουσιακών στοιχείων του Σιδηροκαυσίτη γαιοκτήμονα Πόπ Βλάντ, ο οποίος το ίδιο έτος το πουλά στον συγχωριανό του Ανδρέα, γιο του Ντεϊάν. Ένα χρόνο αργότερα, τον Ιούλιο του 1573, ο προαναφερθείς Ανδρέας πουλά το μετόχι, στο οποίο αναφέρεται ότι υπήρχαν πύργος, οικία, στάβλος, αχυρώνας και αλώνι, στον ηγούμενο της μονής Χελανδαρίου Σεραφείμ.
Παραμένει άγνωστο πόσα χρόνια έμεινε στα χέρια των Χελανδαρινών μοναχών αυτή τη φορά το μετόχι της Κορούνας. Σημειώνουμε πως δεν αναφέρεται στα οθωμανικά φορολογικά κατάστιχα του 1598 και 1607. Το 1666 καταγράφεται ως περιουσιακό στοιχείο του μουσουλμάνου Μεχμέτ αγά. Το 1672 σημειώνεται ότι στο μετόχι ανήκει και ένας νερόμυλος. Τον Απρίλιο του 1679 το μετόχι βρίσκεται στην κατοχή των μουσουλμάνων αδελφών Μεχμέτ και Μουσταφά, υιών του Χαλίλ αγά, οι οποίοι το πουλούν στον εβραίο Ιωσήφ, γιο του Αβραάμ.
Η επόμενη αναφορά γίνεται στα 1719, όταν το μετόχι εκ νέου αποτελεί Χελανδαρινή ιδιοκτησία με ένα λιβάδι, ένα αμπέλι, μία στάνη προβάτων και ένα νερόμυλο. Ένα χρόνο αργότερα παραχωρείται άδεια στους μοναχούς να επιδιορθώσουν το κτίριο, το υπόγειο και τον όροφο, την «αγροικία», το προαύλιο, τον αχυρώνα, τον πύργο, τον στάβλο και το κελάρι. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1727, κατάφεραν να πάρουν άδεια για την αντικατάσταση των κεραμιδιών και την ανέγερση νέας εισόδου του μετοχίου.
Στις 30 Ιουλίου 1760 οι Χελανδαρινοί μοναχοί έβαλαν υποθήκη το μετόχι Κουρούνα και έλαβαν 200 γρόσια, με την προϋπόθεση ότι όταν η μονή επιστρέψει το παραπάνω ποσό, τότε θα της επιστραφεί το μετόχι. Στις 29 Οκτωβρίου 1762 ο Χασάν-πασάς βεβαιώνει ότι, όπως είχε συμφωνηθεί, εισέπραξε ακέραια όσα δαπάνησε για το χελανδαρινό μετόχι Κουρούνα και παραιτείται από κάθε μελλοντική αξίωση σε βάρος της Μονής. Τρία χρόνια αργότερα, το 1765, σε φιρμάνι του σουλτάνου Μουσταφά Γ’, που αφορά τα αγιορειτικά μετόχια στη Χαλκιδική, το μετόχι αναφέρεται ως «…κατεστραμμένον μετόχιον Κορώνα…». Το 1821, με τα γεγονότα της Επανάστασης στη Χαλκιδική, ο πύργος του μετοχίου πυρπολήθηκε και φαίνεται ότι δεν ξαναχρησιμοποιήθηκε.
Κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα το Χελανδάρι κατείχε μόνο ένα εκτάριο περιμετρικά του πύργου, ένα λιβάδι και ένα αμπέλι.
Από τα προαναφερθέντα λοιπόν φαίνεται πως το μετόχι της Κρούνας ανήκε στη μονή Χελανδαρίου από το 14ο αι. Επίσης πως κατά τη διάρκεια του 16ου και 17ου αι. το μετόχι πέρασε με διαδοχικές αγοραπωλησίες σε διαφορετικούς ιδιοκτήτες από την περιοχή των Σιδηροκαυσίων και τέλος το 1719 εκ νέου επανέρχεται στα περιουσιακά στοιχεία της Χελανδαρινής αδελφότητας.
Οι ανασκαφικές έρευνες (1996-1997 και 2000) έχουν αποδώσει αποσπασματικά στοιχεία για την κατοίκησή του, χωρίς να διατυπώνονται ακριβείς χρονολογικές εκτιμήσεις. Τα ευρήματα περιλαμβάνουν κυρίως αποθηκευτικά αγγεία του 16ου – 19ου αι. που τεκμηριώνουν τον αγροτικό χαρακτήρα του μετοχίου. Η 10η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτητων πραγματοποίησε εργασίες στερέωσης, συντήρησης και αποκατάστασης του πύργου (στέγη, δάπεδα, κουφώματα, κλίμακες, κλπ.) και του τειχόκαστρου.
Ν. Μερτζιμέκης
Βιβλιογραφία
Ν. Μερτζιμέκης, «Το μετόχι και ο πύργος της Κρούνας στην Ιερισσό Χαλκιδικής: σύντομη ιστορική αναδρομή», Παγχαλκιδικός Λόγος, Τεύχος 46ο, Ιανουάριος – Μάρτιος 2021, 18-19.
Διεύθυνση: Κωνσταντινουπόλεως 5,
631 00 Πολύγυρος Χαλκιδική
Τηλέφωνο: +30 23710 22060
Φαξ: +30 2310 251892
Τεχνικό Γραφείο Αγίου Όρους
Διεύθυνση: Πλατεία Ιπποδρομίου 7, Θεσσαλονίκη
Τηλέφωνο: +30 2310 285163
Φαξ: +30 2310 251892
E-mail: [email protected]