Μνημεία

Η παλαιοχριστιανική βασιλική της Ελιάς βρίσκεται στην επίπεδη και χαμηλή κορυφή της μικρής χερσονήσου «Μυτάρι», σε απόσταση 10 χλμ. από τη Νικήτη προς το Νέο Μαρμαρά. Πρόκειται για μια τρίκλιτη βασιλική, κτίσμα του 5ου αι., η οποία ήταν διακοσμημένη με τοιχογραφίες και ψηφιδωτό δάπεδο στο μεσαίο κλίτος. Οι διαστάσεις του ναού είναι 15,20 Χ 13,80 μ. Ο ναός καταστράφηκε πιθανώς τον 6ο αι., αλλά επισκευάστηκε και λειτούργησε πάλι για σύντομο χρονικό διάστημα. Στην φάση της επισκευής ανήκει ο εξωνάρθηκας. Κάτω από το δάπεδο του εξωνάρθηκα βρέθηκαν πέντε τάφοι, από τους οποίους, ο ένας  είναι κιβωτιόσχημος, οι δύο καμαροσκεπείς και οι υπόλοιποι δύο λακκοειδείς.  Παιδικές λακκοειδείς ταφές βρέθηκαν κάτω από το δάπεδο του βορείου κλίτους και εξωτερικώς του ναού, κατά μήκος του νοτίου τοίχου, όπου υπήρχαν και καλυβίτες τάφοι ενηλίκων. Το 14ο αι. αναφέρεται ως ερειπωμένος ναός των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου. Ανασκάφηκε το 1972 και 1976 από την 10η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων

Η βασιλική της Ελιάς πρέπει να ήταν ο κοιμητηριακός ναός του οικισμού της Ελιάς. Ο οικισμός βρισκόταν πάνω στον οδικό άξονα  της δυτικής Σιθωνίας. Φαίνεται, ότι ήταν υφιστάμενος κατά τον 1ο μ.Χ. αι., τουλάχιστον, και ιδρύθηκε δίπλα στον ομώνυμο  μικρό όρμο. Βρίσκεται σε απόσταση περί τα 100μ. βορείως της βασιλικής. Σύμφωνα με την προφορική παράδοση της Νικήτης, ο οικισμός της Ελιάς ήταν ένας από τους οικισμούς, που συνοικίσθηκαν για την δημιουργία της Νικήτης.

Κλεάνθης Δούκας

Βιβλιογραφία

Ιωακ. Αθ. Παπάγγελος, Χαλκιδική, σελ. 141-142, Μαλλιάρης – Παιδεία