Μνημεία

Σιδηροκαύσια: Ιστορία – Τόπος

Η οθωμανική πόλη των Σιδηροκαυσίων αναπτύχθηκε την περίοδο μεταξύ 15ου και 17ου αιώνα στα δυτικά του οικισμού των σημερινών Σταγείρων Χαλκιδικής. Στην περιοχή υπήρχε σημαντική μεταλλευτική δραστηριότητα ήδη από τους βυζαντινούς χρόνους. (Σχ. 1.) Η αλματώδης ανάπτυξη της πόλης συντελέστηκε κατά τους πρώτους αιώνες της Τουρκοκρατίας, όταν η οθωμανική διοίκηση επέδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα κοιτάσματα αργύρου των Σιδηροκαυσίων. Με το όνομα Siderokapsa ή Sidrekaissi, αποτέλεσε έδρα του ομώνυμου nahiyesi (=επαρχίας), το σημαντικότερο αστικό κέντρο της Χαλκιδικής, όπως φανερώνει η λειτουργία νομισματοκοπείου και η μεγάλη έκταση των σωζόμενων ερειπίων. Στις αρχές του 18ου αιώνα, λόγω της πτώσης της παραγωγής των μεταλλείων, η πόλη παρακμάζει. Η ολοκληρωτική καταστροφή και εγκατάλειψη επέρχεται με τον «χαλασμό» της Χαλκιδικής κατά την Επανάσταση του 1821.

Ένα από τα δημόσια κτίσματα της πόλης, που διατηρήθηκε σε αρκετά καλή κατάσταση είναι το οθωμανικό λουτρό. Ιδρύθηκε πιθανώς από τον Ισχάκ Πασά, μεγάλο βεζίρη και αργότερα βαλή της Θεσσαλονίκης, πριν το 1487, και αποτελούσε πρόσοδο για τη λειτουργία του Αλατζά Ιμαρέτ, στη Θεσσαλονίκη, που ανήγειρε ο ίδιος. Δίπλα του αποκαλύφθηκε τζαμί και στα νοτιοδυτικά η λιθόστρωτη οδός (kaldırım) που συνδέει τα δύο κτήρια με τον υπόλοιπο οικισμό.

Το οθωμανικό λουτρό – εργασίες αποκατάστασης

Το λουτρό αποτελείται από τρία λειτουργικά διαμερίσματα σε σειρά: στα νότια ο τετράγωνος ψυχρός χώρος υποδοχής- αποδυτήρια (soyunmalîk), στη συνέχεια η επιμήκης χλιαρή ζώνη (sogukluk) και τέλος ο ευρύτερος θερμός χώρος (sîcaklîk) με δύο τετράγωνα ιδιαίτερα διαμερίσματα (halvet) (Σχ. 2.). Στη βόρεια πλευρά βρίσκεται η δεξαμενή νερού (hazna), όπου θερμαινόταν το νερό μέσω καζανιού ενσωματωμένου στο πάτωμα. Για τη θέρμανση των χώρων διοχετευόταν κάτω από τα δάπεδα καπνός από την εστία μέσω συστήματος υποκαύστων. Στον χλιαρό και στον θερμό χώρο οι τοιχοποιίες έφεραν δίχρωμα επιχρίσματα με σειρά σχηματοποιημένων διακοσμητικών ανθεμίων. Οι θόλοι διακοσμούνταν με ανάγλυφους σταλακτίτες και  αστερόσχημα ανοίγματα για τον φωτισμό.

Οι εργασίες αποκατάστασης του λουτρού υλοποιήθηκαν από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Χαλκιδικής και Αγίου Όρους στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Μακεδονία- Θράκη, 2007-2013». Το λουτρό αποκαταστάθηκε ως κλειστό κέλυφος με εξαίρεση τον ψυχρό χώρο και τη δεξαμενή νερού (Σχ. 3.). Στις τοιχοποιίες του λουτρού έγιναν στερεώσεις και ανακτήσεις. Στον ψυχρό χώρο εντοπίστηκε η είσοδος, το λιθόστρωτο δάπεδο με μαρμάρινη βάση σιντριβανιού και τα περιμετρικά έδρανα με κόγχες για τα προσωπικά αντικείμενα των λουομένων. Στους θερμούς χώρους ανακατασκευάστηκαν οι θόλοι και τοποθετήθηκε ανεξάρτητο μεταλλικό πάτωμα με ενδοδαπέδια θέρμανση. Έγινε συντήρηση και αισθητική αποκατάσταση του εσωτερικού διακόσμου, με ταυτόχρονη ανάδειξη των υποκαύστων και του δικτύου διανομής θερμού- ψυχρού νερού. Τέλος, στερεώθηκαν και αποκαταστάθηκαν οι αναλημματικοί τοίχοι  του περιβάλλοντα χώρου.

Επιμέλεια: Ι. Κανονίδης, Τ. Τσανανά

Στ. Γαλάνης, Αν. Καπανδρίτη

Κείμενα – Σχέδια: Στ. Γαλάνης, Αν. Καπανδρίτη

Ι. Μούρτος, Κ. Δρόσου