Αρχαιολογικοί Χώροι

Η αρχαία πόλη της Ολύνθου εκτείνεται σε δύο φυσικούς λόφους ανατολικά του σημερινού χωριού. Στην περιοχή υπήρχε οικισμός της Νεότερης Νεολιθικής περίοδου (5300-4500 π.Χ.), ένας από τους πρώτους που ανασκάφηκαν στη Μακεδονία με σημαντικά ευρήματα. Όταν τον 7ο αι. π.Χ., οι Βοττιαίοι της Ημαθίας εκδιώχθηκαν από τους Μακεδόνες, εγκαταστάθηκαν στον Νότιο Λόφο και ίδρυσαν την πόλη της Ολύνθου, το προελληνικό όνομα της οποίας σημαίνει αγριοσυκιά. Την πρώτη αυτή πόλη κατέστρεψαν το 479 π.Χ. οι Πέρσες, κατά την επιστροφή τους στην Ασία μετά την ήττα τους στις Πλαταιές. Οι κάτοικοί της σφαγιάστηκαν, η πόλη καταστράφηκε σχεδόν ολοκληρωτικά και παραδόθηκε στους Χαλκιδείς.

Μετά τους Περσικούς Πολέμους, η Όλυνθος έγινε μέλος της πρώτης Αθηναϊκής Συμμαχίας, από την οποία αποσκίρτησε το 440 π.Χ., για να εξελιχθεί λίγο αργότερα, μέσα από τον συνοικισμό, στην πολυανθρωπότερη και πλουσιότερη πόλη της Χαλκιδικής: το 432 π.Χ., ο βασιλιάς των Μακεδόνων Περδίκκας Β’ έπεισε τους κατοίκους πολλών παραθαλάσσιων πόλεων να αποστατήσουν από την Αθηναϊκή Συμμαχία και να εγκατασταθούν στην Όλυνθο. Η πόλη γνώρισε μεγάλη ακμή, με εμπορικές δραστηριότητες με την Ιωνία και την Αθήνα και αποτέλεσε την πρωτεύουσα του «Κοινού των Χαλκιδέων». Όμως η ραγδαία ανάπτυξή της την έφερε σε σύγκρουση με τον βασιλιά των Μακεδόνων Φίλιππο Β’, ο οποίος δεν μπορούσε να ανεχθεί άλλη μεγάλη δύναμη στην περιοχή του, την κατέλαβε, την ισοπέδωσε και ουσιαστικά την εξαφάνισε από την ιστορία.

Οι ανασκαφές στην Όλυνθο από την Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, το Πανεπιστήμιο Johns Hopkins υπό τη διεύθυνση του καθηγητή David M. Robinson αποκάλυψαν σημαντικά κατάλοιπα της πόλης και πολύ μεγάλο αριθμό ευρημάτων που δίνουν μια εικόνα της καθημερινής ζωής και των δραστηριοτήτων των κατοίκων της. Επίσης, το «Ερευνητικό Πρόγραμμα της Ολύνθου», που διεξάγεται τα τελευταία χρόνια, μια συνεργασία της Βρετανικής Αρχαιολογικής Σχολής με το Υπουργείο Πολιτισμού, έχει ως στόχο την σαφέστερη κατανόηση του συνόλου της πόλης, της φυσιογνωμίας και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της.

Από την προϊστορική εγκατάσταση της Νεολιθικής εποχής στο νότιο τμήμα του λόφου, αποκαλύφθηκαν σπίτια με λίθινα θεμέλια, δάπεδο από πατημένο χώμα, τοίχους από πλιθιά και στέγες από κλαδιά και αχυροπηλό∙ πλήθος ευρημάτων, όπως αγγεία, λίθινα και πήλινα ειδώλια, σύνεργα υφαντικής συνθέτουν την εικόνα της καθημερινής ζωής στον οικισμό.

Λείψανα της αρχαϊκής πόλης εντοπίστηκαν στον Νότιο Λόφο, όπου ανασκάφηκαν αγορά, βουλευτήριο, καταστήματα και κατοικίες.

Η κλασική πόλη, κτισμένη με το ιπποδάμειο πολεοδομικό σύστημα, απλώνεται στον Βόρειο Λόφο: μεγάλες λεωφόροι και μικρότεροι κάθετοι δρόμοι σχημάτιζαν οικοδομικά τετράγωνα (πλάτους 5-7 μ.) με δέκα οικίες στο καθένα. Πολλά από τα σπίτια ήταν διώροφα. Γύρω από κεντρική λιθόστρωτη αυλή οργανώνονταν τα δωμάτια του σπιτιού: χώροι για τη διαμονή και τις καθημερινές οικιακές δραστηριότητες, καθώς και ανδρώνας, αίθουσα συμποσίων, σε κάποιες περιπτώσεις με ψηφιδωτά δάπεδα, από τα αρχαιότερα στον ελληνικό χώρο. Η ρυμοτομία της πόλης ήταν επιμελημένη με λιθόστρωτους αμαξιτούς δρόμους, πεζοδρόμια και ολοκληρωμένο σύστημα ύδρευσης. Στο νοτιοανατολικό τμήμα έξω από τα τείχη εκτείνεται η νεότερη συνοικία της πόλης, κτισμένη μετά το 379 π.Χ., με πολυτελείς κατοικίες, κοσμημένες με εντυπωσιακά ψηφιδωτά. Έξω από την πόλη ερευνήθηκαν τμήματα των τριών νεκροταφείων της, όπου ήρθαν στο φως πολυάριθμα και σημαντικά ευρήματα.

Βιβλιογραφία

D.M. Robinson, Excavations at Olynthus (14 τόμοι), Johns Hopkins University Press, Baltimore 1929-1952.
N. Cahill, Household and City Organization at Olynthus (Yale University Press) Yale 2002.
Φ. Αθανασίου – Ε.Μπ. Τσιγαρίδα, Αρχαία Όλυνθος, Αθήνα 2021.