Αρχαιολογικοί Χώροι

Το ιερό Διονύσου και Άμμωνος Διός βρίσκεται σε μια κατάφυτη έκταση στην παραλία της Καλλιθέας. Ιδρύθηκε από τους Αφύτιους σε ένα σημείο ευνοημένο από τη φύση, με πηγές νερού, πλούσια βλάστηση και σπήλαιο.

Η ανασκαφική έρευνα που ξεκίνησε το 1969 και συνεχίστηκε τα τελευταία χρόνια, έφερε στο φως ιερό του Διονύσου, πιθανότατα και των Νυμφών, στην περιοχή του σπηλαίου και των πηγών, τον ναό του Άμμωνος Διός και δύο παράλληλες σειρές με βάθρα στα ανατολικά του, καθώς και το ρωμαϊκό λουτρό που συνδέεται με τη λατρεία του Ασκληπιού.

Ο χώρος του ιερού του Άμμωνος Διός χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στην Πρώιμη Εποχή του Χαλκού, όπως μαρτυρούν τα λίγα ευρήματα, κυρίως η κεραμική, που βρέθηκαν σε όλη την περιοχή του ιερού. Στο α΄ μισό του 4ου αιώνα π.Χ. ξεκίνησε η κατασκευή κτηρίου που σχετιζόταν με τη λατρεία του Άμμωνος Διός. Η κατασκευή του δεν ολοκληρώθηκε και στο β΄ μισό του 4ου αι. π.Χ. τμήματα της θεμελίωσης του πρώτου αυτού κτηρίου χρησιμοποιήθηκαν στην κατασκευή μνημειακών βάσεων.

Στο β΄ μισό του 4ου αι. π.Χ. κτίστηκε δωρικός περίπτερος ναός με πρόναο και σηκό. Ανατολικά του ναού κατασκευάστηκαν δύο παράλληλες σειρές μνημειακών βάσεων, όπου θα ήταν στημένα γλυπτά, τα οποία δεν διατηρήθηκαν. Οι βάσεις δημιουργούσαν έναν υπαίθριο διάδρομο που λειτουργούσε ως πομπική οδός κατά τις λατρευτικές τελετές του θεού, στοιχείο που χαρακτηρίζει την αιγυπτιακή καταγωγή του θεού.

Η λατρεία του Άμμωνος Διός σχετιζόταν με το νερό. Για τον λόγο αυτό, υπήρχε μικρή δεξαμενή από λιθόπλινθους μπροστά από την ανατολική θύρα του ναού. Πήλινος σωλήνας παροχέτευε στη δεξαμενή νερό από την πηγή στο ιερό του Διονύσου.

Στον 2ο αι. μ.Χ. το ιερό γνώρισε μεγάλη ακμή: έξω από την ανατολική θύρα του ναού κτίστηκαν δύο κερκίδες και μικρός βωμός, για την εξυπηρέτηση θεατών που παρακολουθούσαν τα θρησκευτικά δρώμενα. Στις αρχές του 4ου αι. μ.Χ. το ιερό εγκαταλείφθηκε και καταστράφηκε. Η χρήση του λουτρού συνεχίστηκε έως τα μέσα ή και τα τέλη του αιώνα∙ τότε ή λίγο αργότερα κτίστηκε νερόμυλος στην περιοχή του σπηλαίου. Στη συνέχεια, η περιοχή έγινε μετόχι της Μονής Παντελεήμονος του Αγίου Όρους.

Το ιερό του Άμμωνος Διός στη χώρα της αρχαίας Αφύτιος είναι το μοναδικό ανεσκαμμένο ιερό του θεού στην Ελλάδα και το μοναδικό που μας παρέχει στοιχεία για τη λατρεία του. Η λατρεία του θεού ξεκίνησε από την όαση της Σίβα. Ο Δίας, μέσα από την ένωσή του με τον Αιγύπτιο θεό Άμμωνα, απεικονίζεται ως κριάρι ή με ανθρώπινα χαρακτηριστικά και κεφάλι – ή μόνο κέρατα – κριαριού.

Η λατρεία του υιοθετήθηκε από τους Δωριείς αποίκους που είχαν ιδρύσει την αποικία της Κυρήνης και στη συνέχεια διαδόθηκε στην Ελλάδα. Ναοί του θεού υπήρχαν στη Θήβα, την Σπάρτη, το Γύθειο, τον Πειραιά.

Ο επισκέπτης μπορεί να ακολουθήσει τις ειδικά διαμορφωμένες διαδρομές, να επισκεφτεί τις παραπάνω αρχαιότητες και να περιδιαβεί σε όλη την έκταση του ιερού, απολαμβάνοντας την ομορφιά της φύσης, που ώθησε τους αρχαίους Έλληνες, να επιλέξουν αυτή την τοποθεσία ως χώρο λατρείας των θεών τους.

Βιβλιογραφία

Ε. Βουτυράς, Το ιερόν του Διονύσου στην Άφυτη, στο Π. Αδάμ-Βελένη (επιμ.), Μύρτος. Μελέτες στη μνήμη Ιουλίας Βοκοτοπούλου, Θεσσαλονίκη 2000, 631-640.
E.B. Tsigarida, The sanctuary of Zeus Ammon at Kallithea (Chalcidice), Kernos 24, 2011,165-182.
Ε. Τσιγαρίδα, Ιερό Άμμωνος Διός, στο Α. Βλαχόπουλος – Δ. Τσιαφάκη (επιμ.), Αρχαιολογία. Μακεδονία και Θράκη (εκδόσεις Μέλισσα) Αθήνα 2017, 372-373.