Αρχαιολογικοί Χώροι

Τα ερείπια της αρχαίας πόλης, εκτείνονται σε δύο λόφους πάνω από τη θάλασσα, στην καταπράσινη χερσόνησο Λιοτόπι, βορειοανατολικά του σημερινού χωριού της Ολυμπιάδας.

Η αρχαία πόλη των Σταγείρων ιδρύθηκε το 655 π.Χ. από Ίωνες αποίκους της Άνδρου, που έφτασαν εκεί αναζητώντας νέους εμπορικούς δρόμους και μεταλλοφόρα κοιτάσματα. Ήταν ανεξάρτητη πόλη με δικό της νόμισμα, που είχε ως έμβλημα τον κάπρο. Μάλιστα, το όνομα Κάπρος είχε δοθεί στο λιμάνι της πόλης αλλά και στο νησάκι απέναντι από την χερσόνησο. Στα Στάγειρα γεννήθηκε το 384 π.Χ. ο μεγάλος φιλόσοφος Αριστοτέλης.

Μετά το τέλος των Περσικών Πολέμων και την αποχώρηση των Περσών, τα Στάγειρα προσχωρούν στην Α’ Αθηναϊκή Συμμαχία, από την οποία αποστατούν κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου, το 424 π.Χ. Λίγο αργότερα, με την ειρήνη του Νικία, αποκτούν και πάλι την αυτονομία τους, με την υποχρέωση καταβολής συμμαχικού φόρου.
Το 349 π.Χ. η πόλη πολιορκήθηκε στενά και υπέκυψε στον Φίλιππο Β’, ο οποίος, παρά τη γενναία αντίσταση των κατοίκων της, την κατέστρεψε. Λίγα χρόνια αργότερα την επανίδρυσε μετά από παρέμβαση του Αριστοτέλη, ο οποίος στο μεταξύ είχε αναλάβει την εκπαίδευση του νεαρού Αλέξανδρου.

Οι αρχαιολογικές έρευνες κατά τη δεκαετία 1990-2000 έφεραν στο φως δημόσια κτήρια, ιερά, σπίτια, τα τείχη της πόλης και την ακρόπολη. Στον βόρειο λόφο σώζεται το τείχος της εποχής του Φιλίππου Β’ (356-336 π.Χ.), ενώ το τείχος που διατηρείται σε πολύ καλή κατάσταση στον νότιο λόφο ανάγεται στον 5ο αι. π.Χ. Στην κορυφή υπάρχει ακρόπολη με τριγωνικό περίβολο.

Σπίτια αρχαϊκών και κλασικών χρόνων από τα αρχαϊκά και τα κλασικά χρόνια (6ος-4ος αι. π.Χ.), δεξαμενές νερού, ο υδροδοτικός αγωγός της πόλης, πατητήρια σταφυλιών και αποθηκευτικοί χώροι δίνουν μια ζωηρή εικόνα της πόλης. Ερευνήθηκαν επίσης το Θεσμοφόριο, ιερό προς τιμήν της Δήμητρας και ένας ναός αφιερωμένος στον Δία Σωτήρα και στην Αθηνά Σώτειρα, όλα από τον 6ο αι. π.Χ. Ανάμεσα στους δύο λόφους αποκαλύφθηκε η αγορά της πόλης (6ος-5ος αι. π.Χ.), με στοά κλασικών χρόνων, καταστήματα, αποθήκες και λιθόστρωτους δρόμους.

Ένα εντυπωσιακό αψιδωτό δημόσιο οικοδόμημα που ανασκάφηκε πάνω από την αγορά έχει ερμηνευτεί ως το «Ἀριστοτέλειον», ο τάφος-ηρώο του Αριστοτέλη, όπου είχε τοποθετηθεί η τέφρα του Σταγειρίτη φιλοσόφου, μετά τη μεταφορά της από τη Χαλκίδα, όπου πέθανε το 322 π.Χ.

Ακόμη, στο απέναντι νησάκι, τον Καυκανά, βρέθηκαν λείψανα τείχους και εγκαταστάσεων του 4ου αι. π.Χ.

Εργασίες ανάδειξης των τελευταίων χρόνων κατέστησαν τα Στάγειρα έναν θελκτικό αρχαιολογικό χώρο, μέσα σ’ ένα τοπίο ιδιαίτερου φυσικού κάλλους.

Βιβλιογραφία

Κ. Σισμανίδης, Αρχαία Στάγειρα. Η πατρίδα του Αριστοτέλη, Αθήνα 2003.
Κ. Σισμανίδης, Στάγειρα, στο Α. Βλαχόπουλος – Δ. Τσιαφάκη (επιμ.), Αρχαιολογία. Μακεδονία και Θράκη (εκδόσεις Μέλισσα) Αθήνα 2017, 383-387.
Κ. Σισμανίδης, Στάγειρα, στο: Ε. Στεφανή – Ε. Τσαγκαράκη – Α. Αρβανιτάκη (επιμ.), Από τον Νότο στον Βορρά. Αποικίες των Κυκλάδων στο βόρειο Αιγαίο, Κατάλογος έκθεσης Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης 12.07.2019-31.08.2020 (Θεσσαλονίκη 2019), 89-96