Αρχαιολογικοί Χώροι

Σύμφωνα με τον Θουκυδίδη, η Μένδη ήταν αποικία της Ερέτριας και μία από τις σημαντικότερες πόλεις στην Παλλήνη (Κασσάνδρα) της Χαλκιδικής. Ωστόσο, λείπουν σαφείς αναφορές ή ιστορικά τεκμηριωμένες ενδείξεις για τη χρονική περίοδο της εγκατάστασης των Ερετριέων. Ίσως αποτέλεσε αρχικά σταθμό κατά τη διάρκεια του Α’ Αποικισμού (12ος-11ος αι. π.Χ.) και κανονική αποικία στον 8ο αι. π.Χ.

Το όνομά της το οφείλει στη μίνθη, ένα είδος μέντας, που φύεται ακόμη στην περιοχή. Μέσα στον 5ο αι. π.Χ. γίνεται μέλος της Α’ Αθηναϊκής Συμμαχίας και οικονομικά ισχυρή, κρίνοντας από τη μεγάλη κυκλοφορία των νομισμάτων της, τις εξαγωγές του περίφημου Μενδαίου οίνου αλλά και από το γεγονός ότι ίδρυσε δύο αποικίες στην ανατολική ακτή της Παλλήνης (Κασσάνδρα), τη Νεάπολη και την Ηιόνα. Αποτέλεσε ένα από τα κέντρα παραγωγής των λεγόμενων χαλκιδικιώτικων αγγείων, με χαρακτηριστικά σχήματα και ιδιαίτερες διακοσμήσεις. Από τη Μένδη καταγόταν και ο περίφημος γλύπτης Παιώνιος, ο οποίος φιλοτέχνησε το άγαλμα της Νίκης, που στεκόταν μπροστά από την ανατολική πλευρά του ναού του Δία στην Ολυμπία, αφιέρωμα των Μεσσηνίων και των Ναυπακτίων για τη νίκη τους κατά των Σπαρτιατών, μετά τη μάχη της Σφακτηρίας το 424 π.Χ. Η Μένδη αποστάτησε από την Αθηναϊκή Συμμαχία, προκαλώντας την πολιορκία και την λεηλασία της από τους Αθηναίους. Το 348 π.Χ. η πόλη καταστράφηκε από τον βασιλιά Φίλιππο Β’, και λίγο αργότερα ο βασιλιάς Κάσσανδρος μετέφερε το οικονομικό κέντρο της περιοχής στην Κασσάνδρεια∙ έτσι η Μένδη οδηγήθηκε σε σταδιακή παρακμή και μετατράπηκε σε ένα παραθαλάσσιο χωριό της Κασσάνδρας.

Τα ερείπια της αρχαίας πόλης απλώνονται σε ένα πλάτωμα λόφου νότια της Καλάνδρας. Οι αρχαιότερες ενδείξεις κατοίκησης εντοπίστηκαν στην κορυφή της ακρόπολης (Βίγλα), όπου αποκαλύφθηκαν αποθηκευτικοί λάκκοι που περιείχαν κυρίως αγγεία από τον 13ο έως και τον 7ο αι. π.Χ. Στο παράλιο τμήμα της πόλης, το λεγόμενο «προάστειον», κατά τον Θουκυδίδη, ανασκάφηκαν σε διαδοχικές φάσεις κατοίκησης δρόμοι και σπίτια του 6ου και 5ου αι. π.Χ. Πολλοί τάφοι ερευνήθηκαν στο παράλιο νεκροταφείο της πόλης, κυρίως βρεφών και μικρών παιδιών, με σημαντικά ευρήματα τοπικής κεραμικής παραγωγής.

Τέλος, άλλα κτίσματα που αποκαλύφθηκαν κοντά στη θάλασσα θα σχετίζονταν πιθανώς με τις εμπορικές και θαλάσσιες δραστηριότητες των κατοίκων. Λείψανα από εγκαταστάσεις κεραμικών εργαστηρίων του 5ου έως και τον 2ο αι. π.Χ. βρέθηκαν στην παραλιακή ζώνη, τα οποία κατά καιρούς, όταν η στάθμη της θάλασσας αλλάζει, γίνονται ορατά έως και σήμερα.

Στην περιοχή της Καλάνδρας αποκαλύφθηκε ακόμη και το ιερό του Ποσειδώνα, στο ακρωτήριο Ποσείδι, με ενδείξεις χρήσης από τα τέλη του 11ου-αρχές του 10ου αι. π.Χ. Αποτελεί το πρωιμότερο κτήριο με αποκλειστικά λατρευτική χρήση στη βόρεια Ελλάδα αλλά και ένα από τα πρωιμότερα σε ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο.

Βιβλιογραφία

Σ. Μοσχονησιώτη, Μένδη-Ποσείδι, στο Α. Βλαχόπουλος – Δ. Τσιαφάκη (επιμ.), Αρχαιολογία. Μακεδονία και Θράκη (εκδόσεις Μέλισσα) Αθήνα 2017, 374-377.
Σ. Μοσχονησιώτη, Αρχαία Μένδη, Μελέτες για την αρχαία Μακεδονία. Προς τη γένεση των πόλεων, https://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/macedonia/cities/page_020.html?prev=true (08.06.2023)