Μονές Αγίου Όρους

Η Μονή Ξηροποτάμου βρίσκεται στο μέσον της χερσονήσου του Άθω, στο δρόμο από τη Δάφνη στις Καρυές και είναι αφιερωμένη στους Τεσσαράκοντα Mάρτυρες.  Είναι όγδοη στην ιεραρχία των αγιορειτικών μονών.

Η παράδοση αποδίδει την ίδρυσή της στην Αυτοκράτειρα Πουλχερία, άλλη στον Κωνσταντίνο τον Πορφυρογέννητο και στον Ρωμανό Λεκαπηνό.

Ιδρύθηκε στα τέλη του 10ου αι. πιθανώς από τον μοναχό Παύλο Ξηροποταμηνό που μόνασε προηγουμένως στην περιοχή αυτή, την εποχή του Οσίου Αθανασίου τον Αθωνίτη και ευημερούσε μέχρι την αρχή της Φραγκοκρατίας, οπότε και αρχίζουν οι πειρατικές επιδρομές . Στην υστεροβυζαντινή περίοδο ενισχύεται οικονομικά από τη δυναστεία των Παλαιολόγων, καθώς και από Σέρβους ηγεμόνες. Μετά την πτώση του Βυζαντίου, οι οθωμανικές επιδρομές, καθώς και δύο μεγάλες πυρκαγιές στα 1507 και 1609, επιφέρουν βαρύτατα πλήγματα στη μονή. Ανέκαμψε μόλις τον 18ο αιώνα, επί μοναχού Καισαρίου Δαπόντε, ο οποίος – ύστερα από οκτάχρονη περιοδεία για εξεύρεση οικονομικών πόρων – ανακαίνισε το μεγαλύτερο μέρος της.

Το σχήμα του μοναστηριακού συγκροτήματος της ιεράς Μονής Ξηροποτάμου είναι σχεδόν τετράγωνο, με τριώροφες πτέρυγες. Η αυλή της είναι ευρύχωρη με το Καθολικό στο κέντρο της. Αυτό συνδέεται, με υαλόφρακτο, σκεπαστό διάδρομο, με τη δυτική πτέρυγα, όπου βρίσκεται η Τράπεζα. Τα περισσότερα κτίσματα που συνθέτουν τις πτέρυγες της Μονής είναι του 18ου αιώνα. Το Καθολικό ανοικοδομήθηκε στα χρόνια 1761-1763 και τοιχογραφήθηκε το 1783. Η μονή διαθέτει δεκαέξι Παρεκκλήσια, επτά εκ των οποίων εντός της μονής, και μερικά κελιά.

Το συγκρότημα του Αρσανά της ιεράς Μονής Ξηροποτάμου βρίσκεται πολύ κοντά στο λιμάνι της Δάφνης.

Από την πλούσια συλλογή κειμηλίων της μονής ξεχωρίζουν τo μεγαλύτερο στον κόσμο τεμάχιο Τιμίου Ξύλου με μήκος 31 εκατοστά, πλάτος 16 και πάχος 25 εκατοστά (κατά μία παράδοση είναι δώρο του Αυτοκράτορα Ρωμανού A’, ενώ κατά μία άλλη αποτελεί αφιέρωμα της Αυτοκράτειρας Πουλχερίας), καθώς και το παναγιάριο από στεατίτη γνωστό ως ο δίσκος της Πουλχερίας. Η βιβλιοθήκη της μονής περιέχει γύρω στα 400 χειρόγραφα και περίπου 4.000 βιβλία.

Αθανάσιος Νάκος