Μονές Αγίου Όρους

Η Ιερά Μονή Διονυσίου, πέμπτη στην ιεραρχία των αθωνικών μονών, τιμάται στο Γενέσιο του Τιμίου Προδρόμου. Ιδρύθηκε στα μέσα του 14ου αι. από το μοναχό όσιο Διονύσιο από την Κορυσσό της Καστοριάς (1310/5-1390), με την οικονομική συνδρομή του αυτοκράτορα Αλεξίου Γ’ Μεγάλου Κομνηνού από την Τραπεζούντα (1350-1390).  Το 1378 υπέστη πειρατική επιδρομή, κατά την οποία αιχμαλωτίστηκαν όλοι οι μοναχοί, όσο ο όσιος Διονύσιος βρισκόταν την Τραπεζούντα. Το 1389 ανακηρύχθηκε σε πατριαρχική μονή με σιγίλλιο του πατριάρχη Αντωνίου Δ’. Το μοναστήρι ευεργετήθηκε κατά τον 16ο αι., όπως και όλα τα αθωνικά ιδρύματα, από τους ηγεμόνες των Παραδουνάβιων Χωρών, όπως τον Βλάχο ηγεμόνα Νεαγκόε Μπασαράμπ (1512-1521), τους Μολδαβούς ηγεμόνες Πέτρου Ράρες (1527-1538, 1541-1546) και Αλέξανδρο Λαπουσνεάνου (1552-1561, 1564-1568) κ.ά.

Η μονή είναι κτισμένη στην κορυφή ενός στενού και απόκρημνου βράχου. Έχει τον τυπικό χαρακτήρα του οχυρού περίκλειστου συγκροτήματος με μια ιδιαίτερα περιορισμένη αυλή, στην οποία δεσπόζει το καθολικό, το οποίο κτίστηκε το 1540 (μετά την καταστροφική για τη μονή πυρκαγιά του 1534) και τοιχογραφήθηκε το 1547 από τον Κρητικό ζωγράφο Τζώρτζη.

Στις πτέρυγες του περιβόλου υπάρχουν παρεκκλήσια, το συνοδικό, το σκευοφυλάκιο, τα κελλιά των μοναχών, το αρχονταρίκι και άλλοι βοηθητικοί χώροι. Η τράπεζα έχει τοιχογραφηθεί σε δύο περιόδους: στα μέσα του 16ου αι. και το 1603. Στην εξωτερική στοά της ιστορήθηκαν οι σκηνές της Αποκάλυψης, που φέρουν δυτικές επιρροές. O πύργος της μονής κτίστηκε με την οικονομική συνδρομή του Βλάχου ηγεμόνα Νεαγκόε Μπασαράμπ (1520). Στις πτέρυγες υπάρχουν παρεκκλήσια, πολλά από τα οποία είναι τοιχογραφημένα.

Η μονή διαθέτει μία από τις πιο αξιόλογες συλλογές έργων τέχνης, όπως φορητές εικόνες, λειτουργικά αντικείμενα, εικονογραφημένα χειρόγραφα κ.ά. Στις παλαιότερες εικόνες προσγράφεται η αμφιπρόσωπη εικόνα με τον κτήτορα Αλέξιο Γ’ Μεγάλο Κομνηνό και τον άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο που κρατούν το ομοίωμα του καθολικού στη μια όψη. Επίσης, στο σύνολο των κειμηλίων της μονής ξεχωρίζουν ένα εικονίδιο από ελεφαντόδοντο με την παράσταση της Σταύρωσης (10ος αι.) η περίτεχνη λειψανοθήκη του Νήφωνα Β’, η οποία φιλοτεχνήθηκε το 1515 με δαπάνη του Νεαγκόε Μπασαράμπ κ.ά.

Στη μονή έχουν διασωθεί και δύο περίτεχνα έργα ξυλογλυπτικής: τα θυρόφυλλα του κυρίως ναού του καθολικού του δευτέρου μισού του 14ου αι. και τα θυρόφυλλα της τράπεζας, σκαλισμένα τον 16ο αι.

Δ. Λιάκος

Βιβλιογραφία

Π. Δαμούλος, Ο γραπτός διάκοσμος της λιτής του καθολικού (1546/7) στο Άγιον Όρος, αδημ. διδακτ. διατριβή, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Ιωάννινα 2014.

Δ. Λιάκος, «Η δωροδοσία στις μονές του Αγίου Όρους τον 15ο και 16ο αιώνα: το τεκμήριο της μεταλλοτεχνίας», Το Άγιον Όρος στον 15ο και 16ο αιώνα, Πρακτικά Συνεδρίου, Θεσσαλονίκη 2012, 313-342.

D. Liakos, “Byzantine and Post-Byzantine Athonite Dedicatory Inscriptions in Historical and Archaeological Context”, Texts-Inscriptions-Images, Art Readings 2016 (eds. E. Moutafov-J. Erdeljan), Sofia 2017, 159-186.

D. Liakos, “Athos with Shine: Luxury Artworks and their Patrons (10th-15th centuries)”, Hilandarski Zbornik 15 (2021) 7-21.