Μονές Αγίου Όρους

Η Ιερά Μονή Φιλοθέου βρίσκεται στην βορειοανατολική πλευρά του Αγίου Όρους μεταξύ του Καθίσματος της Μεγίστης Λαύρας Μυλοπόταμος και της Ιεράς Μονής Καρακάλλου. Η πρώτη γνωστή αναφορά της επισημαίνεται το 1015, ενώ αρχικά ονομαζόταν Μονή της Πτέρης. Ως Μονή του Φιλοθέου ονομάσθηκε από την παρουσία στη Μονή του οσίου Φιλοθέου, μαθητή κατά την παράδοση του οσίου Αθανασίου του Αθωνίτου.

Στο β’ ήμισυ του 11ου αιώνα η Μονή ανακαινίζεται με δωρεά του Νικηφόρου Βοτανειάτη (1078-1081).

Ο Ανδρόνικος Β’ (1282-1328) με χρυσόβουλλα του Απριλίου 1287 και του Οκτωβρίου 1326 αποδίδει στη Μονή μετόχια στη Χίο, Μικρά Ασία, τις Σέρρες, την ευρύτερη περιοχή του Στρυμόνα, και την περιοχή της Ζίχνης Την ιδιοκτησία των μετοχίων της Μακεδονίας επικυρώνει χρυσόβουλλο του Στέφάνου Dušan τον Απρίλιο του 1346 ο οποίος επιδεικνύει εύνοια προς τη Μονή. Ο Ιωάννης Ε’ (1341-1391) με χρυσόβουλλο τον Μάιο του 1341 παραχωρεί στην Φιλοθέου μετόχια στο νησί της Λήμνου, μέσα στον 15ο αιώνα επιβεβαιώνει την ιδιοκτησία μετοχίων στη Θάσο, ενώ στην κυριότητά της Μονής Φιλοθέου περνά και η Μονή του Σταυρονικήτα.

Κατά τον 16ο αιώνα η Μονή υιοθετεί το ιδιόρρυθμο σύστημα, υπερισχύει το σλαβικό στοιχείο και περιπίπτει σε κατάσταση μεγάλης ένδειας ώστε στα 1533 πωλείται στον Γρηγόριο Γηρομερίτη το κάθισμα πλέον του Σταυρονικήτα. Στα 1500 ηγούμενος της Μονής γίνεται ο όσιος Διονύσιος ο εν Ολύμπω ο οποίος θέλησε να επαναφέρει την κοινοβιακή τάξη αλλά χωρίς επιτυχία αφού συνάντησε μεγάλη αντίδραση από το σλαβικό στοιχείο και αναγκάσθηκε να φύγει από το Άγιο Όρος. Το 1540 ανακαινίζεται και αγιογραφείται η Τράπεζα με χορηγούς τους Ίβηρες βασιλείς Λέοντα και Αλέξανδρο Στα μέσα του 17ου αιώνα η Μονή εξαιρείται από την καταβολή φόρου στους Οθωμανούς λόγω της άσχημης οικονομικής της κατάστασης. Το 1746 ανεγείρεται το σημερινό Καθολικό στη θέση παλαιοτέρου που είχε ερειπωθεί και στα 1752 ολοκληρώνεται ο ζωγραφικός του διάκοσμος. Το 1871 η Μονή κάηκε σχεδόν ολοσχερώς εκτός από το Καθολικό, την Τράπεζα και μέρος της βόρειας πτέρυγας.

Άγγελος Γουματιανός

Βιβλιογραφία

Kravari, Nouveaux documents du monastère de Philotheou, Travaux et Mémoires 10 (1987)

Γ. Σμυρνάκης, Το Άγιον Όρος, επ. Ι. Ταβλάκης, Καρυές 1988, σ. 583

Μ. Γεδεών, Ο Άθως, εν Κωνσταντινουπόλει 1885, σ. 187

Ιερά Μονή Φιλοθέου, έκδ. Ιεράς Μονής Φιλοθέου, Άγιον Όρος 2002

Β. Γ. Μπάρσκι, Τα ταξίδια του στο Άγιον Όρος 1725-1726, 1744-1745, επ. Π. Μυλωνά, Θεσσαλονίκη 2009.