Μονές Αγίου Όρους

Η μονή Καρακάλλου βρίσκεται στο μέσον περίπου της ανατολικής ακτής του Αγίου Όρους, 200μ. από την επιφάνεια της θάλασσας. Η ετυμολογία της ονομασίας της παραμένει άγνωστη, με τον αβάσιμο θρύλο, παγιωμένο ήδη από τον 17ο αι., να τη συνδέει με τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Καρακάλλα.

Η πρώτη γραπτή μνεία της μονής ανάγεται στα 1018/9 σε έγγραφο επίλυσης συνοριακής διαφοράς, αλλά πρέπει να είχε ιδρυθεί ήδη στα τέλη του 10ου αι. ή στα πρώτα χρόνια του 11ου αι. Κατά την περίοδο της Λατινοκρατίας (1204-1261) ερημώθηκε και η αδελφότητά της αιχμαλωτίσθηκε. Η σταδιακή ανάκαμψή της κορυφώθηκε στα 1294, όταν ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος Β’ Παλαιολόγος με χρυσόβουλό του εξασφάλισε προνόμια και κατοχύρωσε τα μετόχια της. Η ακμή συνεχίστηκε κατά τον 14ο αι., αλλά σταδιακά, ώς τα μέσα του 16ου αι. το κτιριακό συγκρότημα πρέπει να παρουσίαζε αρκετές καταστροφές. Η ανοικοδόμηση συντελέσθηκε με χορηγίες πρωτίστως του ηγεμόνα της Βλαχίας Πέτρου Ράρες (1527-1538) και της κόρης του Ρωξάνδρας και άλλων. Στα νεότερα χρόνια, η μονή μετείχε σε επαναστατικά κινήματα, με τον ηγούμενό της Δαμασκηνό να συνδράμει τον Τσάμη Καρατάσο στα 1854. Στα 1874 πυρπολήθηκε και καταστράφηκε μεγάλο μέρος του συγκροτήματος, με τα αντίστοιχα κτήρια να αποκαθίστανται εκ νέου. Το 1988 πυρκαγιά κατέκαψε και τους τρεις ανώτερους ορόφους της βόρειας πτέρυγας.

Η σημερινή κτιριολογική διάταξη της μονής δεν πρέπει να διαφέρει αρκετά από εκείνη της βυζαντινής περιόδου. Από το βυζαντινό καθολικό, έναν εγγεγραμμένο σταυροειδή ναό αθωνικού τύπου, που προϋπήρχε στην ίδια θέση, φαίνεται να προέρχεται το πεντόμφαλο μαρμαροθέτημα στο δάπεδο (11ος αι.). Στα 1710 προστέθηκε το καμπαναριό και στα 1714 ο εξωνάρθηκάς του. Ο κυρίως ναός ιστορήθηκε στα 1717 από τους ιερομονάχους Ιωάννη και Δαμασκηνό, η λιτή στα 1750 από τους Γιαννιώτες ιερομονάχους Κοσμά και Σεραφείμ, ενώ ο εξωνάρθηκας στα 1767, με αξιόλογο κύκλο με σκηνές από την Αποκάλυψη. Το τέμπλο του ναού είναι έργο του 18ου αι., ξυλόγλυπτο και επιχρυσωμένο. Η δεσποτική εικόνα των αγίων Πέτρου και Παύλου είναι έργο του Διονυσίου εκ Φουρνά, φιλοτεχνημένη στα 1722, όπως και άλλες τρεις δεσποτικές εικόνες. Άξια μνείας είναι και η κρητική εικόνα του Ασπασμού των Αποστόλων σε προσκυνητάρι εντός του κυρίως ναού, που χρονολογείται στο τέλος του15ου αι.

Ο πύργος της εισόδου στα δυτικά, κτίσμα του 16ου αι., αποτελείται από ισόγειο και πέντε ορόφους, συνολικού ύψους 28 μ., με οδοντωτές επάλξεις, καταχύστρες και τυφλά αψιδώματα στην ανώτερη στάθμη. Η νότια πτέρυγα της μονής προέρχεται από ανακατασκευή μετά την πυρκαγιά του 1875, ενώ η βορειοανατολική πτέρυγα ομοίως ανακαινίσθηκε στα 1991 μετά την πυρκαγιά του 1988. Η τράπεζα της μονής, ενσωματωμένη στη νότια πτέρυγα, είναι κτίσμα του 1876, χωρίς τοιχογραφικό διάκοσμο στο εσωτερικό, σε αντίθεση με την προγενέστερη, με τοιχογραφίες του 1687. Εκτός από το καθολικό, εντός της μονής υπάρχουν άλλα επτά παρεκκλήσια, ενώ εκτός αυτής αξιόλογος είναι ο κοιμητηριακός ναός των Αγίων Πάντων με τοιχογραφίες του 1768 και ξυλόγλυπτο επιχρυσωμένο τέμπλο. Στη βιβλιοθήκη της μονής φυλάσσονται 2.500 έντυπα βιβλία και 279 χειρόγραφα, εκ των οποίων 42 περγαμηνά.

Εκτός μονής αξιόλογος είναι ο παραθαλάσσιος πύργος και ο μπαρμπακάς (δηλ. ο οχυρός περίβολος) δίπλα στον αρσανά. Ο μπαρμπακάς κατασκευάσθηκε το 1534 από τον ηγεμόνα της Βλαχίας Πέτρο Ράρες. Ο πύργος, πιθανόν υστεροβυζαντινός, είναι εφοδιασμένος με καταχύστρες, ενώ στην κορυφή φέρει περίδρομο με επάλξεις για τις ανάγκες των αμυνομένων.

Βαγγέλης Μαλαδάκης

Βιβλιογραφία

Pavlikianov, C., The Byzantine Documents of the Athonite Monastery of Karakallou and Selected Acts of the Ottoman Period (1294 1835), Sofia 2015

Τσιγαρίδας, Ε. Ν. (επιμ.), Εικόνες Ιεράς Μονής Καρακάλλου, Άγιον Όρος 2011.

Χρυσοχοΐδης, Κ., Γουναρίδης, Π., «Ιερά Μονή Καρακάλου. Κατάλογος του αρχείου», Αθωνικά Σύμμεικτα 1 (1985) 1-104.