Έργα

Συντήρηση περγαμηνών και χάρτινων κωδίκων και λυτών εγγράφων

Mία από τις βασικότερες αρμοδιότητες της Εφορείας Αρχαιοτήτων Χαλκιδικής και Αγίου Όρους είναι η συντήρηση περγαμηνών ή χάρτινων χειρόγραφων και έντυπων κωδίκων, καθώς και λυτών εγγράφων. Ήδη από το 1982 έως και σήμερα η Εφορεία έχει οργανώσει και έχει ολοκληρώσει πολλές αποστολές καταγραφής, έρευνας, τεκμηρίωσης, μελέτης και συντήρησης χαρτώων και περγαμηνών κειμηλίων, ενίοτε πλούσια εικονογραφημένων. Χώρος δράσης μας είναι άλλοτε οι ίδιες οι μονές στο Άγιον Όρος, όταν υπάρχει δυνατότητα επί τόπου εργασίας, και άλλοτε το πλήρως εξοπλισμένο και στελεχωμένο Εργαστήριο Συντήρησης Χάρτου και Περγαμηνής της Εφορείας μας, που είναι από τα λίγα ανάλογα στον ελλαδικό χώρο.

Η συντήρηση χάρτινων και περγαμηνών κειμηλίων είναι μια εξαιρετικά απαιτητική εργασία που προϋποθέτει εξειδικευμένη γνώση. Η παλαιότητά τους και συχνά η καθημερινή χρήση τους έχουν επιβαρύνει τα κειμήλια με διάφορες βλάβες: άλλες είναι μη αναστρέψιμες, όπως η απώλεια μέρους του σώματος ενός βιβλίου λόγω ξακρίσματος, και άλλες αποκαθίστανται, όπως οι εναποθέσεις σκόνης, κεριού, λίπους, η αφαίρεση ξένων σωμάτων λόγω κακής νεωτερικής συντήρησης (επικολλημένες ταινίες, ράμματα, κόλλες ζωικής προέλευσης κ.ά.), η συρρίκνωση περγαμηνής λόγω διακυμάνσεων στην υγρασία, η οξείδωση της μελάνης, η δράση των μυκήτων, η αποκατάσταση και συμπλήρωση υλικού σε σχισίματα και οπές λόγω δράσης ξυλοφάγων εντόμων ή τρωκτικών κ.ά.

Αρχικά, οι αποστολές και οι εργασίες συντήρησης ήταν σωστικού χαρακτήρα και προκαταρκτικής φύσης, ώστε να διασφαλιστούν οι προϋποθέσεις προληπτικής προστασίας του υλικού στις αγιορείτικες Βιβλιοθήκες και στα Αρχεία (π.χ. σταθεροποίηση ποσοστών υγρασίας, περιορισμός της σκόνης, αποκλεισμός ξυλοφάγων εντόμων και τρωκτικών κτλ). Αργότερα, το 2003, συντάχθηκε και εγκρίθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού μια ολιστική δίτομη «Μελέτη Συντήρησης Χειρογράφων Αγίου Όρους» και έκτοτε οι δράσεις μας υπαγορεύονται από αυτή, σε συνεργασία πάντα με τους βιβλιοθηκαρίους και τους αρχειονόμους των μονών.

Ο τεράστιος όγκος του χαρτώου και περγαμηνού υλικού του Αγίου Όρους (περισσότεροι από δεκαπέντε χιλιάδες τόμοι και κάποιες εκατοντάδες χιλιάδες λυτά έγγραφα βυζαντινής και μεταβυζαντινής εποχής) καθιστά το έργο της Εφορείας σισύφειο. Είναι, συνεπώς, αναγκαίο να εφαρμόζονται αυστηρά επιστημονικά κριτήρια στην επιλογή των αντικειμένων προς συντήρηση. Βασικότερο είναι η κατάσταση διατήρησης, χωρίς όμως να παραγνωρίζεται και η ιστορική, αρχαιολογική και παλαιογραφική αξία του κάθε γραπτού κειμηλίου. Τέλος, διαφορετικής φύσης προτεραιότητες επιβάλλουν οι επείγουσες ανάγκες μιας έκθεσης διεθνούς εμβέλειας, π.χ. η έκθεση «Θησαυροί του Αγίου Όρους» που φιλοξενήθηκε στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού στη Θεσσαλονίκη στο πλαίσιο του θεσμού της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης-Θεσσαλονίκη 1997, με την ευκαιρία της οποίας συντηρήθηκαν δεκάδες κώδικες και έγγραφα ή η έκθεση “Le Mont Athos et l’Empire byzantin. Trésors de la Sainte Montagne”, το 2009 στο Παρίσι, που φιλοξενήθηκε στο Petit Palais.